بیماری تیروئید چشمی که از آن تحت عنوان افتالموپاتی گریوز (Graves’ ophthalmopathy) هم یاد می‌شود، در واقع یک بیماری خودایمنی است. در این شرایط سیستم ایمنی بدن به بافت‌های اطراف چشم حمله می‌کند و باعث التهاب در بافت‌های اطراف و پشت چشم می‌شود. این بیماری همچنین غده‌ی تیروئید را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث بیماری گریوز (Graves) می‌شود. بیماری گریوز بیشتر موجب ایجاد بیماری پرکاری تیروئید و در موارد نادر موجب ایجاد بیماری کم کاری تیروئید خواهد شد.
بیماری تیروئید چشمی می‌تواند در افراد مبتلا به تیروئید پرکار یا تیروئید کم کار و یا حتی در افرادی با تیروئید نرمال ایجاد شود. همچنین در مواردی دیده شده است که افراد بعد از درمان بیماری گریوز به این بیماری مبتلا شده‌‌اند. به همین دلیل توصیه می‌شود که افراد مبتلا به تیروئید چشمی تحت نظر مداوم متخصص چشم و متخصص بیماری‌های غدد داخلی قرار بگیرند.
شانس ابتلا به بیماری تیروئید چشمی در چه افرادی بیشتر است؟
به طور کلی بیماری تیروئید چشمی در یک چهارم افراد مبتلا به گریوز، قبل، بعد و یا در طول ابتلا به این اختلال تیروئیدی گزارش شده است. اگر در هنگام ابتلا به گریوز، فرد هیچ کدام از علائم بیماری تیروئید چشمی را نداشته باشد، سیگاری نباشد و یا سیگار کشیدن را ترک کرده باشد، شانس ابتلا به این عارضه‌ی چشمی در او یک از ده است. اگر فرد سیگاری باشد، شانس ابتلا دو برابر خواهد شد. شانس ابتلا به بیماری تیروئید چشمی در افرادی که بیشتر از سایرین سیگار می‌کشند در مقایسه با افراد غیر سیگاری هشت برابر بیشتر است. دیگر ریسک فاکتورها به شرح ذیل است:
سن: معمولاً در میانسالان تأثیر می گذارد اما در هر سنی ممکن است رخ دهد.
جنسیت: نرخ ابتلا در زنان بیشتر از مردان می باشد.
سابقه خانوادگی بیماری تیروئید چشمی
ید رادیو اکتیو: از ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید و بیماری گریوز استفاده شده است. این روش درمانی در افراد مبتلا به بیماری تیروئیدچشمی (مرحله فعال) می بایست با احتیاط انجام شود زیرا ممکن است بیماری را بدتر کند مگر اینکه بیمار همزمان داروهای استروئیدی مصرف کند.
سطح پایین سلنیوم: کمبود سلنیوم (یک ماده معدنی) در خون
علائم بیماری تیروئید چشمی چیست؟
فرد صورت مشاهده‌ی هر کدام از علایم زیر و برای بررسی احتمال ابتلا به این بیماری باید با پزشک خود مشورت کند:
- تغییر وضعیت ظاهری چشم‌ها (معمولاً حالت زل زدگی و بیرون زدگی چشم‌ها مشاهده می‌شود(
- احساس خشکی بیش از حد در چشم‌ها
- احساس رطوبت در چشم‌ها
- احساس ناخوشایند در برابر لامپ‌های روشنایی
- تورم در پلک بالا و پایین
- قرمزی چشم و پلک‌ها
- پف زیر چشم
- تاری دید و یا دوبینی
- احساس درد در پشت چشم (خصوصاً هنگامی که فرد به بالا، پایین و طرفین نگاه می‌کند)
- دشوار بودن حرکت چشم
اگر فرد پلک متورمی داشته باشد، یا اطراف چشم فرد پف داشته باشد و در عین حال فرد به بیماری کم کاری تیروئید مبتلا باشد، احتمالا به این عارضه‌ی چشمی مبتلا نیست. این علایم بعد از مصرف قرص لووتیروکسین (levothyroxine) برطرف خواهند شد.
گاهی اوقات تشخیص این بیماری دشوار است و فرد ممکن است به تب یونجه (hayfever)، ورم ملتحمه (conjunctivitis) و یا آلرژی فصلی مبتلا باشد.
در این شرایط تشخیص تیروئید چشمی بسیار دشوار است و فرد باید با دقت بیش‌تری تحت نظر قرار بگیرد. شرایط زیر بیشتر در هنگام ابتلای فرد به تیروئید چشمی مشاهده می‌شوند:
- تب یونجه معمولاً در فصل خاصی شیوع پیدا می‌کند و احتمال دیدن علایم آن هم تنها در فصل شیوع وجود خواهد داشت.
- آلرژی فصلی معمولاً باعث خارش چشم می‌شود در حالی که در بیماری تیروئید چشمی این حالت اتفاق نمی افتد.
- ورم ملتحمه حالت چسبندگی را در چشم‌ها ایجاد می‌کند در حالی که در بیماری تیروئید چشمی این حالت دیده نمی‌شود.
- در بیماری تیروئید چشمی وقتی فرد سعی دارد به بالا و یا طرفین نگاه کند، دردی را در ناحیه‌ی پشت چشم خود احساس خواهد کرد. در تب یونجه، آلرژی و ورم ملتحمه فرد این نوع درد را تجربه نخواهد کرد.
- بر خلاف سایر بیماری‌هایی که ذکر شد در بیماری تیروئید چشمی فرد با دوبینی دست و پنجه نرم خواهد کرد.
روش درمان بیماری تیروئید چشمی
در مراحل اولیه‌ی بیماری تیروئید چشمی که فرد احساس خشکی بیش از حد در چشم دارد یا در هنگام خیره شدن به لامپ روشن احساس ناخوشایندی پیدا می‌کند، قطره‌ی اشک مصنوعی تا حدود زیادی کمک کننده است. ژل‌ها و لوبریکنت‌های روغنی هم در این مورد بسیار موثر هستند. لوبریکنت‌های روغنی مدت زمان بیش‌تری دوام دارند ولی در مواردی باعث تاری دید می‌شوند، بنابراین بهتر است که تنها در موارد شدید بیماری و در شب مورد استفاده قرار گیرند.
در حالی که علایم بیماری در 6 ماه یا دوازده ماه اولیه‌ی بیماری می‌توانند شدید شوند، بعد از طی این مدت زمان شرایط چشم‌ها تا حدود زیادی به حالت اولیه‌ی خود بر خواهد گشت. اما اگر چشم دچار التهاب شدید باشد درمان‌های استروئیدی برای فرد تجویز خواهد شد، داروهای استروئیدی به صورت خوراکی یا وریدی تجویز می‌شوند.
استروئید با کاهش التهاب ماهیچه های چشم و آسان‌تر کردن حرکت آن ها، تا حدود زیادی دو بینی را کاهش خواهد داد. علاوه بر این این داروها نقش بسیار مهمی در کاهش قرمزی چشم و تورم پلک‌ها دارند. در موارد شدید بیماری تیروئید چشمی، استروئید تا حدود زیادی به بازگشت قدرت بینایی به حالت طبیعی کمک خواهد کرد.
اگر شدت بیماری تیروئید چشمی زیاد باشد، برای درمان موثرتر بیماری تیروئید چشمی از درمان‌های تلفیقی استفاده خواهد شد. بیمار مبتلا در این حالت علاوه بر استروئید، داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی و رادیوتراپی دریافت خواهد کرد. با این همه استروئید در درمان بیرون زدگی چشم کارایی ندارد.
متاسفانه برخی افراد گرفتار با این بیماری به دو بینی دایمی و یا تغییر در شکل ظاهری چشم‌ها مبتلا هستند. زمانی که التهاب چشم تا حدود زیادی کنترل شد، برای این افراد جراحی‌های ترمیمی (Rehabilitative surgery) تجویز می‌شود.
جراحی کاهش فشار چشم (Decompression) :در این جراحی به منظور کاهش فشار بر روی نورون‌های چشم در قسمت پشتی چشم فضای بیش‌تری ایجاد می‌شود. یا اگر چشم‌ها بیشتر از حد طبیعی دچار بیرون زدگی شده باشند این جراحی به بسته شدن بهتر چشم‌ها تا حد زیادی کمک خواهد کرد.
جراحی ماهیچه‌ی چشم: اگر دوبینی با وصل کردن پریزیم (prism) به عینک طبی درمان نشود این جراحی به درمان این عارضه کمک خواهد کرد.
جراحی پلک: این جراحی به منظور محافظت از چشم‌ها انجام خواهد شد.
در صورت وخامت علائم بیماری تیروئید چشمی چه باید کرد؟
تنها در 5 درصد افراد مبتلا، بیماری تیروئید چشمی وخیم می‌شود. در این بیماری پلک‌ها به درستی بسته نمی‌شوند، در عین حال در جلوی چشم پنجره‌ای آسیب پذیر به نام قرنیه وجود دارد که ممکن است به همین دلیل زخم شود و متعاقب آن بینایی فرد آسیب ببیند.
در مواردی نادر، حتی عصب بینایی که پیام‌ها را از چشم به مغز می‌رساند آسیب می‌بیند و در این موارد فرد بینایی خود را به صورت کلی از دست خواهد داد. هر چه قدر این مشکلات زودتر تشخیص داده شوند، درمان موفقیت آمیزتر خواهد بود.
علائمی که باید با دیدن آنها سریعا به پزشک مراجعه کنید
در صورت مشاهده‌ی این علایم فرد باید سریعاً به پزشک مراجعه کند:
- علایم بیماری طی چند روز و یا چند هفته شدت پیدا کنند.
- تاری چشم با پلک زدن و یا پوشاندن چشم‌ها به صورت تناوبی برطرف نشود.
- فرد قادر به تشخیص رنگ‌ها به روشنی و شفافی قبل نباشد.
- دو بینی در هنگام نگاه کردن به جلو
- فرد برای جلوگیری از دوبینی مجبور باشد تا سر خود را به سمت عقب با طرفین متمایل کند.
مشکلات تیروئیدی اغلب در افرادی با سابقه‌ی خانوادگی رخ می‌دهند. بنابراین اگر کسی از اعضای خانواده به این بیماری‌ها مبتلا باشد، فرد هم باید برای گرفتن آزمایش‌های پزشکی لازم به صورت مداوم تحت نظر پزشک باشد. مطمئناً تنها پزشک متخصص می‌تواند راهنمایی‌ها و راهکارهای مورد نیاز را در اختیار فرد قرار دهد.
اقدامات پیشگیرانه جهت وخیم نشدن بیماری
- ترک سیگار:فرد با مراجعه به پزشک می‌تواند برنامه‌ای برای ترک سیگار دریافت کند. شانس درمان افراد سیگاری مبتلا به بیماری تیروئید چشمی کم‌تر از سایر افراد است، اگر فرد سیگار را ترک کند به درمان جواب خواهد داد.
- جلوگیری از بالا و پایین شدن سطح هورمون‌های تیروئیدی:جلوگیری از نوسانات هورمون تیروئید به خصوص در کم کاری تیروئید اهمیت دارد.بنابراین فرد مبتلا باید به صورت مداوم آزمایش خون انجام دهد و توصیه‌های پزشک معالج در مورد مقدار داروی مصرفی را به خوبی رعایت کند. سطح هورمون‌های تیروئیدی باید همواره در حالت نرمال قرار داشته باشند تا این عارضه‌ی چشمی رخ ندهد.
- جلوگیری از درمان با ید رادیو اکتیو:درمان با ید رادیو اکتیو منجر به وخیم‌تر شدن بیماری تیروئید چشمی خواهد شد. این مشکل در افراد سیگاری چند برابر است. در این مورد فرد باید با پزشک خود مشورت کند.
- مصرف مکمل‌های سلنیوم:تحقیقات جدید نشان می‌دهد که افراد مبتلا به بیماری تیروئید چشمی اگر 6 دوره (دو بار در روز ) مکمل سلینیوم دریافت کنند، نتایج قابل قبولی را مشاهده خواهند کرد. این دارو بدون نسخه از داروخانه‌ها قابل تهیه است.
آیا بیماری تیروئید چشمی بر کیفیت زندگی تاثیر می‌گذارد؟
این بیماری از لحاظ روانی بر فرد مبتلا اثر خواهد گذاشت و زندگی اجتماعی او را تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار خواهد داد. اگر سطح هورمون‌های تیروئیدی بالا و پایین شود، روحیه‌ی افراد مدام تغییر خواهد کرد، فرد تندخو و عصبی خواهد بود و این شرایط تا زمانی که این هورمون‌ها سطح ثابتی نداشته باشند، ادامه خواهد داشت.
فرد به دلیل تغییر ظاهر چشم‌هایش احساس خشم، کم شدن اعتماد به نفس و دوری از اجتماع را تجربه خواهد کرد. روابط کاری و عاطفی فرد مبتلا هم تا حدود زیادی متاثر از این بیماری خواهد بود؛ زیرا که چهره و چشم‌ها نقش بسیار مهمی در برقراری ارتباط بین افراد دارند. درمان‌هایی هم‌چون جراحی در موارد بسیاری کمک کننده خواهند بود. فرد مبتلا باید تحت نظارت دقیق پزشک متخصص باشد.